Ngày Giổ Họ ở quê ngoại
4/4/2024NGÀY GIỖ HỌ Ở QUÊ NGOẠI
Trần Đăng Nhơn
Ông ngoại tôi họ Lê. Bà ngoại tôi họ Mai.
Hàng năm tôi thường về Phú Ân Nam để dự ngày giỗ họ Lê. Tôi không nhớ ngày giỗ, chỉ khi nào nhận được điện thoại bên ngoại báo ngày giờ thì tôi mới đi dự. Giỗ họ thường tổ chức tại nhà thờ họ Lê, nằm trên phần đất cao phía trước nhà ông bà ngoại tôi. Ngày trước nơi đây là nghĩa địa của giòng họ Lê. Ông Bà ngoại tôi cũng được chôn tại đây. Nhưng từ sau 1975, khu đất nghĩa địa này không còn được phép chôn cất người nữa. Vì vậy các cậu, mợ, dì cũng như cha má tôi đều phải chôn cất tại nghĩa địa “chín khúc’ thuộc xã Diên an, trong dãy núi Đồng bò.
Vì là cháu ngoại nên tôi thường bị bỏ quên, có năm bên ngoại nhớ thì mời, năm nào quên thì tôi không biết. Đàm giỗ họ thường tổ chức rất sớm , nên khi chúng tôi có mặt thì mọi người đều tề tựu đông đủ. Tôi quen mặt nhiều người nhưng không nhớ hết tên và thường không biết liên hệ bà con với tôi như thế nào. Gia tộc họ Lê rất đông sống rải rác khu vực gần nhà thờ họ. Gia đình các nhà cậu mợ dì của tôi thì sống quây quần quanh nhà của Ông bà ngoại tôi, chiếm trọn một khu vực đất thấp trủng. Mùa lụt thì nơi đây thường là nơi nhận những đợt lụt đầu mùa. Nhà Cậu mợ tôi đều săm sẳn một chiếc ghe để đi lại trong cơn lũ lụt. Các gia đình bên ngoại tôi “sống chung với lũ lụt” từ bao đời nay nên đều chuẩn bị sẳn sàng để đón những cơn lụt hàng năm.
Cũng như chú Trần Đăng Hồng đã viết về quê ngoại, anh chị em chúng tôi rất ít có kỹ niệm về quê ngoại. Chúng tôi không có được những kỷ niệm thủa thiều thời sống ở quê ngoại. Hằng năm cứ vào ngày mồng 2 tết thì má tôi dẩn tất cả anh chị em chúng tôi về mừng tuổi ông bà ngoại. Chúng tôi phải đi bộ từ nhà ra Thanh minh đón xe ngựa xuống Thành. Tại bến xe Thành chúng tôi phải lên một chiếc xe ngựa khác để chạy đến Phú Ân. Rồi mẹ con lại lội bộ từ đường cái quan vào nhà ngoại. Rồi theo chu trình : lạy Ông Bà tại nhà ngoại, chúc tết Ông Bà ngoại, xong rồi đến thăm nhà cậu mợ Hai, cậu mợ Năm, Cậu mợ Bảy, cậu mợ Chín, Dì Ba, trở ra đường cái quan để thăm nhà cậu mợ Mười, rồi lên xe ngựa trở về Lạc Lợi. Tôi rất có ít dịp được ở lại nhà ngoại qua đêm. Tôi chỉ nhớ tôi có ở lại đêm với má tôi trong dịp đam tang Bà Ngoại. Vì mối liên hệ bà con không khắn khít nên tôi không có mối thâm tình đặc biệt nào với các anh em cô cậu hay bạn dì của tôi ở quê ngoại.
Khi chúng tôi trưởng thành, chúng tôi thường về thăm quê ngoại. Lúc cha má tôi còn sống, tôi thường hay chở má tôi về ngoại để dự những đám giỗ hay đám tang các anh em,con cháu của Má. Cũng từ đó mối liên hệ bà con bên ngoại với tôi tỏ ra thắm thiết hơn. Tuổi càng cao, chúng tôi thường về quê ngoại và thân mật hơn xưa.
Phía ngoại của má tôi họ Mai. Nhà thờ họ Mai là nhà của Cậu Mợ Hai Cả, cha của Mai Nam, Mai, Sử, Mai Thanh. Thủa sinh thời, má tôi cũng chỉ dẫn tôi về thăm quê ngoại của má (tôi gọi là Ông Bà Cố ) chỉ một vài lần. Mỗi lần như vậy là hai mẹ con phải băng qua đám mía phía nhà cậu Hai tôi. Ngôi nhà ngói xưa, mái thấp, tồi tăm xây mặt về hướng đông.
Ngày giỗ họ Mai nhằm vào ngày 21 tháng 2 âm lịch.
Năm nay tôi và Chú Trần Đăng Lộc về dự giỗ họ Ma (nhằm thứ sáu ngày 28.3.08).
Hình 1: Anh chị em của Bà Ngoại chụp chung khi sinh thời (có lẻ trước 1930) tại ngôi nhà Từ Đường Họ Mai.
Tôi nhớ hình như đây là lần thứ 2 tôi dự đám giỗ họ Mai. Lần đầu tiên là năm tôi học lớp đệ Thất hay đệ Lục trường Võ Tánh (1951 hay 1952 ? ). Sở dĩ tôi còn nhớ được là vì nhân ngày giỗ họ đó mà tôi biết tôi là người bà con với Ông Lê Văn Ngọc , học sinh cùng lớp của tôi. Chúng tôi cùng học một lớp, vẫn gọi nhau mày tao. Nhưng trong đám giỗ họ này tôi phải gọi Ông Ngọc bằng cậu, gọi Bà Đức Lập là Dì Tư. Dì Tư, Cậu Ngọc là con của Bà Mười. Còn má tôi là con của Bà Ba. Như vậy chúng bà con cùng một Ông Bà Cố.
Sở dĩ tôi biết được ngày giỗ họ Mai là do Thảo (con Dì Tư Đức lập ) ở Pháp về thăm nhà. Thảo cho tôi biết và rủ tôi về dự. Tôi và chú Lộc lên đến nơi đã gần 11 giờ trưa. Mọi người đã chuẩn bị cúng. Cậu Hai Cả có 3 người con trai : Mai Nam thì đang ở Canada, không về được. Mai Sử thì đã hy sinh trong chiến tranh, con trai của Mai Sử nay là người thừa hưởng gia tài và coi sóc việc thờ cúng ông bà. Vợ Mai Sử từ ngày chồng chết vẫn ở vậy nuôi con cho đến ngày khôn lớn. Con Trai Mai Sử và vợ hiện nay đang làm cho Khánh sạn Viễn Đông ở Nhatrang.
Lần đầu tiên dự đám giỗ họ Mai, chúng tôi được mọi người chào đón mừng rở. Cậu Kiều Xuân Cư, Cậu mợ Diệu, Dì Nhiểu đã lên từ sớm. Cô Bích con gái của cậu 9 Giò ở Mỹ cũng về dự. Các anh chị em bên ngoại của tôi cũng có mặt đông đủ : Anh Ba Oanh, chị Bốn Nhó, chú Bé con cậu bảy , cháu Chính con anh Hai Hoành … Cô Ái chị của Mai Nam, cô Hương em của Mai Nam. Vợ Mai Sử là nhân vật chính đứng tổ chức đám giỗ. Trầm Văn Sáu giử sổ ghi tiền đóng góp cũa bà con để tổ chức đám giỗ. Đó là thông lệ của đám giỗ họ của mọi gia đình.
Hình 2. Ngày Giổ Họ Mai ngày 28.3.2008 tại ngôi nhà từ đường
Đám giỗ tổ chức rất trang nghiêm. Trước 3 bàn thờ có 3 người mặc áo rộng xanh đứng chánh bái. Con trai của Mai Sử đứng trước bàn giửa. Mai Thanh đứng trước bà thờ bên trái, còn một người nữa đưng trước bàn thờ Mai Sử. Anh Năm đọc văn tế. Các chánh tế quỳ lạy theo lời xướng của người đọc văn tế. Sau đó lần lượt mọi người vào lể Ông Bà.
Đọc bản đồ Gia Phả Tông Chi Mai Tộc (family tree ), tôi thấy tôi thuộc cháu ngoại thế hệ thứ 8 của giòng họ Mai . Ông Bà cố ngoại của tôi có 8 người con còn sống(6 gái, 2 trai ).. Tôi có thể kể sơ lược những bà con mà tôi được biết về phía bên ngoại của tôi như sau:
- Anh, chi, em của Ngô Văn Ban là cháu ngoại của của Bà thứ 2 (cụ bà Mai thị Cúc ).
- Chị em chúng tôi là cháu ngoại của Bà thứ 3 (cụ bà Mai Thị Mai )
- Anh chị em của Trầm Văn Sáu là cháu của Bà thứ 4 (cụ bà Mai thị Lan )
- Anh chị em của Trần Văn Thông ở Trường Thạnh là cháu của Bà thứ 5 (cụ bà Mai Thị Trước )
- Cậu Kiều Xuân Cư, anh chị em của Bùi Thanh Trang là cháu của bà thư 6 (cụ bà Mai Thị Đồng )
- Cậu Hai Cả, anh chị em của Mai Nam là cháu của Ông thứ 8 (Cụ ông Mai Ngạt )
- Ông thứ 10 Mai Dự thì đi lưu lạc, có nhiều vợ ở nhiều nơi khác, nên không biết ai là bà con.
- Dì Tư Đức lập, Cậu Diệu, Dì Nhiểu, Cậu Nho là con Bà thứ 10. (cụ Bà Mai thị Bụt )
Bà ngoại của tôi (Cụ bà Mai Thị Mai ) là con gái thứ ba. Bà ngoại tôi kết hôn với Ông ngoại (Cụ ông Lê Cự Châu ) sinh ra 8 người con (5 trai, 3 gái ). Má tôi là con thứ 5 (nên được gọi là cô sáu Niêu – tên khai sinh là Lê Thị Liêu ).
Cậu Hai tên Lê Hồ
Dì Ba tên Lê Thị Liểu.
Cậu Năm tên Lê Cơ
Má tôi là Lê thị Liêu (tên ở nhà gọi Niêu ), thứ 6
Cậu bảy tên Lê Cơ
Cậu Chín tên Dần
Cậu Mười tên Lê Ngọc.
Đám giỗ họ Mai quy tụ rất đông con cháu. Có đến trên 50 – 60 người (ngồi trên 5 bàn ăn ).
Nhatrang, 14/4/2008
Trần Đăng Nhơn.